Tassyk we inkär taýdan ynsanlar

1. Mü'min – yslamyň ygtykat esaslaryna we hökümlerine doly ynanyp, olary görkezilişi ýaly amal etmäge çalyşýan kişidir. Oňa müslim – musulman hem diýilýär. Başgaça aýdanymyzda, «ämentüde» jemlenýän iman esaslaryna ynanýan kişä Mü'min diýilýär.

2. Käfir – Allaha we pygamberlere ynanmaýan, diniň anyk hökümlerini inkär edýän kişidir. Allahy inkär etmezlik bilen birlikde, başga birini ýa-da bir zady Allaha şärik goşan kişä bolsa müşrik diýilýär. Müşrik şol bir wagtda käfir saýylýar. Mysal üçin, hezreti Isany Allah, Allahyň ogly diýip kabul edýän hristianlar bilen, Üzeýir Allahyň ogludyr diýen ýahudiler Kurany Kerimde hem müşrik, hem-de inkär edijiler diýip atlandyrylypdyr.

3. Munafyk (Mynapyk) – yslamyň ynanylmagy zerur bolan esaslaryna kalp bilen ynanmaýan we tassyk etmeýän, ýöne diňe Mü'minleri aldamak üçin dil bilen ykrar edýänlerdir. Munafyk – ikiýüzli kişi diýmekdir.

Munafyk dünýewi hökümler taýyndan musulman ýaly kabul edilýär. Damagyny çalan maly iýilýär, mirasdar bolýar, oňa öýlenilýär, durmuş gurulýar, ýöne bu kişiler ahyretde käfirler hatarynda hasaba çagyrylar. Çünki, Kurany Kerim ençeme aýatlarda münafyklaryň käfirdigini nygtap, hatda dowzahyň iň aşaky gatlagynda boljakdyklaryny habar berýär.

«Käbir ynsanlar bardyr, olar: «Biz Allaha we ahyret gününe iman etdik» diýerler. Ýöne olar Mü'min däldirler», (Bakara, 8; Nahl, 106; Hujurat, 14).

«Münafyklaryň dowzah odunyň iň aşaky gatlagyndadyklary şübhesizdir. Olara hiç hili kömek goly uzamaz», (Nisa, 145).

4. Mürted – ilki musulman bolup, soň dininden dönen kişidir. Mür-tedlik yslamyň anyk hökümlerinden birini ýa-da käbirlerini inkär etmek bilen ýüze çykýar. Kuranda dinden dönýänler barada ençeme aýatlar bar.

«Inkär edýänleriň güýji ýetse, diniňizden dönderýänçä, siziň bilen söweşer. Sizden kim dininden dönüp, käfir bolup, aradan çyksa, olaryň dünýä we ahyretdäki amallary puç bolar. Ynha, jähennemiler olardyr. Olar ol ýerde ebedi galarlar», (Bakara, 217; Ali Imran, 86, 91).

5. Fasyk – Allahyň emirlerine ters hereket edýän, günäkär, pes ahlakly, erbetlik etmäge endik bolan kişidir. Fykyh taýyndan Allaha ytagaty terk edip, ysýana ýüz uran, başgaça aýdanymyzda, uly günäleri edýän ýa-da kiçi günäleri endik edinip, dogry ýoldan çykan kişä fasyk diýilýär.

Fysk – fasygyň amaly umuman üç topara bölünýär.

1. Günäni erbet görse-de, käwagt günä etmek.

2. Günä işi aç-açan etmek. Şeýle kişä fajir hem diýilýär.

3. Günäniň haramdygyny we erbet zatdygyny inkär etmek. Bu ýagdaý kişini dinden çykarýar. Haramdygyny inkär edip, ýagny, halal saýyp içgi içmek, zyna etmek muňa mysaldyr.

6. Asy – Allahyň emrlerini berjaý etmeýän, oňa ysýan edýän günäkär kişi diýmekdir. Kurany Kerimde bu söz Allahyň we Onuň Resulynyň emrlerine garşy gidýän günäkär kişi manysynda ulanylypdyr.

«Kim Allaha we Resulyna ysýan edip, Allahyň goýan çäklerinden geçse, Allah ony ebedi galjak ýeri bolan jähennem oduna taşlar we onuň üçin o taýda ryswa ediji azap bardyr», (Nisa, 14; Ahzab, 36; Mer”ýem, 44).

Asynyň edýän günäsi kiçi ýa-da uly bolup biler. Ähli sünnet akydasyna görä, uly günä etse-de, edýäniniň haramdygyny inkär etmeýän kişi günäkär Mü'min saýylýar, ýagny, uly günä kişini dinden çykarmaýar, kişi toba etse, Allah Tagala ony bagyşlap biler. Kurany Kerimde bu barada şeýle aýdylýar:

«Eger gadagan edilen uly günälerden saklansaňyz, kiçi günäleriňizi ýuwarys we sizi ýagşy derejelere ýetireris», (Nisa, 31; Nejim, 32).

Bir hadysda uly günäler ýedi sany diýlip bellenýär. Bular: şirk, sihir (jadygöýlik), nähak ýere adam öldürmek, ýetimiň malyny iýmek, riba – süýthorlyk, uruşdan gaçmak, namysly we imanly aýala zyna töhmetini atmak, (Buhary, Müslim). Başga hadyslarda bu ýedi günä şular hem goşulýar: ene-ata garşy gitmek, zyna etmek, ýalan şaýatlyk, mesjidi haramda günä etmek we ýalan ýere kasam etmek, (Buhary, Müslim, Ebu Dawud,Tirmizi).

Ebu Talyb el-Mekkä görä, uly günäleriň sany on ýedi bolup, olary alty toparda jemlemek mümkin.

1. Kalp bilen edilýänler: şirk, kejirlik bilen günä etmek, Allahyň rahmetinden umydyňy üzmek we özüňi Onuň azabyndan aman duýmak.

2. Dil bilen edilýänler: zyna töhmeti, ýalan şaýatlyk, sihir we ýalan ýere kasam etmek.

3. El bilen edilýänler: nähak ýere adam öldürmek, ogurlyk etmek.

4. Iýip-içmek bilen baglanyşyklylar: nähak ýere ýetim malyny iýmek, süýthorlyk, serhoş ediji içgi içmek.

5. Jynsy günäler: zyna, liwata (gomoseksuallyk)

6. Ähli bedeniň bilen edilýänler: ene-ata garşy gitmek.